Open Interview: Elisah Pals, frontvrouw Zero Waste Nederland Interview

Over Elisah Pals
On stage today Elisah Pals, initiatiefneemster Zero Waste Nederland en eigenaar van Zero Buro. Als nr. 29 in de Trouw Duurzame 100 en LinkedIn Top Voice wil ze heel Nederland bewust maken van een duurzame manier van leven.

"De manier van leven die wij als normaal zijn gaan zien, bestaat pas een jaar of zeventig"

Vroeger was het heel gewoon dat je je eigen flessen liet vullen door de melkboer. Of een blok zeep gebruikte om je haar te wassen. Wat is er toch met ons gebeurd?
"Absurd, ja, de manier van leven die wij als normaal zijn gaan zien, bestaat pas een jaar of zeventig. Miljoenen jaren konden we prima zonder verpakkingen en plastic. Maar de economie veranderde alles. Groei. De marketingmachine. Naast beschermer bleken verpakkingen ook een uitstekende drager van marketingboodschappen, die ons laten dénken dat we nooit genoeg hebben. Dat we voor vet en droog haar een andere shampoo nodig hebben, en voor glans weer een conditioner. Het probleem is: door slim gebruik van psychologie gelooft ons oerbrein dit ook."

Waarom is ons brein niet tegen die verleiding opgewassen? Steeds meer mensen weten best dat we moeten consuminderen.
"Omdat we van nature verzamelaars zijn, zo wisten we te overleven. Maar ook het groepsgevoel, als homo sapiens leerden we samenwerken. Nog steeds willen we op elkaar lijken, want dat voelt veilig. Vertaald naar deze tijd: in een volle bakkerij zeggen dat je je eigen broodzak bij je hebt, wijkt af van andere klanten. En dat wil je brein liever niet. Je nek uitsteken is spannend, maar wel keihard nodig voor duurzame verandering."

"Onze grootste uitdaging: leren genoegen nemen met genoeg"

Volgens het CBS is er vorig jaar minder kilogram huishoudelijk restafval opgehaald dan in 2020. Namelijk 199 versus 209 kilogram per inwoner. Je zou denken: dat is voorzichtig hoopvol.
"Nee, dat zie ik helemaal niet zo, sterker, er komt juist meer afval bij. Het CBS rekent namelijk met ongescheiden restafval. Om dat omlaag te brengen, passen gemeenten en inzamelaars trucjes toe, zoals drankpakken in de PMD-fractie toestaan, of aparte luierbakken plaatsen. Al die spullen worden grotendeels gewoon verbrand, maar tellen niet mee voor het ongescheiden restafval. Het is gegoochel met cijfers. Bovendien moeten we niet alleen kijken naar onze verpakkingen, maar juist ook naar wat erin zit. De koopverleiding. Neem alleen al een Black Friday, of een BCC met de slogan Don’t worry, buy happy. Onze grootste uitdaging: leren genoegen nemen met genoeg."

Het CBS geeft als verklaring dat steeds meer gemeenten minder restafval, maar juist meer gescheiden afval ophalen. Ook zouden veel tarieven voor restafval verhoogd zijn. Wat vind jij daarvan?
"Beloon je mensen voor minder restafval, dan daalt de kwaliteit van de gescheiden fracties meestal. Soms met kwade opzet, bijvoorbeeld als iemand bewust een zak restafval onderin de gft-container gooit, afgedekt met wat bladeren. Soms is het ook wishcycling: dat je hoopt of denkt dat iets wel gerecycled kan worden, terwijl je dat niet zeker weet. Denk aan een vuile pizzadoos die je toch in de papierbak gooit. Zeker als je voor restafval moet betalen, is de papierbakoptie wel heel verleidelijk. De kwaliteit van het gescheiden afval, vooral gft, verslechtert al jaren, maar dat neemt het CBS helaas niet in deze cijfers mee."

Dus, andere maatregelen. Wat adviseer je gemeenten en samenwerkende afvalverwerkers?
"Zorg dat er minder afval komt, dat is écht de eerste stap. Maak afvalpreventie mogelijk, gemakkelijk en liefst ook goedkoper, bijvoorbeeld door samen te werken met de lokale middenstand. Gebruik daarbij nudges, zoals een raamsticker met de tekst: “Neem gerust je eigen verpakking mee”. En geef een stimuleringsregeling aan ouders die wasbare luiers overwegen. Denk verder aan manieren om ongewenst gedrag te ‘saboteren’. Maak bijvoorbeeld een transparante strook in de gft-container, zodat buren zien als iemand een zakje huisvuil onderin wegmoffelt. De bestaande sociale norm en minder anonimiteit nodigen uit tot gezamenlijk duurzaam gedrag."

"Nog maar zeventien procent heeft nu een ja-ja sticker"

Maar gemeenten kunnen inwoners moeilijk verbieden om minder spullen te kopen.
"Het is maar hoe je dat bekijkt. De koopverleiding kun je namelijk wel verminderen, zoals bijvoorbeeld Haarlem sinds 2020 doet met de ja-ja-brievenbussticker. Standaard krijgen inwoners geen reclame meer, alleen huis-aan-huis-bladen. Nog maar zeventien procent heeft nu een ja-ja-sticker, wat op jaarbasis alleen al bijna zes ton aan papier scheelt."

Je noemde de kwaliteit van de gescheiden afvalstromen al, maar je bent geen fan van recycling. In een eerder interview zei je zelfs: ‘Er is zó veel mis met recycling’. Wat dan?
"Die vervuilde afvalstromen, dat sowieso. Een voorbeeld: nog steeds belandt 21 procent van al het verpakkingsglas bij het restafval of in het milieu. Tegelijk hebben veel mensen geen idee dat gft voor compost wordt gebruikt en dat boeren van deze organistische stroom afhankelijk zijn. En slechts 25 procent van het plastic is überhaupt recyclebaar en hoewel papier, metaal en glas dat wel zijn, zijn de processen weer enorm vervuilend. Recycling wordt veel te rooskleurig gebracht, alsof het dé oplossing is."

Hoe kijk je dan naar circulaire oplossingen, waarvan recycling een onderdeel kan zijn?
"Daar ben ik natuurlijk voor, maar ook in de R-ladder van circulariteit staat preventie bovenaan. Eerst refuse and rethink, dan reduce. Op stap vijf staat recycling pas, gevolgd door de laatste stap: recover, dus energie uit gebruikte materialen terugwinnen."

"Eerst refuse and rethink, dan reduce"

Toch groeit het aantal initiatieven dat zich op die laatste twee stappen richt. Vaak worden ze ook gehypet, als iets hips.
"Ja, die klinken heel goed, en enthousiasmeren daardoor. Dat is natuurlijk mooi, maar sommige initiatieven gaan volledig aan circulariteit voorbij. Neem de koffiekopjes, gemaakt uit koffiedrap. Echt, dat vind ik zo’n slecht voorbeeld. Koffiekopjes zijn er al in overvloed, zelfs in kringloopwinkels worden ze weggegooid. Tegelijk komt koffiedrap veel beter tot zijn recht als compost en zit er in die koffiekopjes lijm verwerkt, waardoor ze uiteindelijk toch in de verbrandingsoven belanden. Dit heeft niets, totaal niets met circulariteit te maken."

Een sprong in de tijd, we zijn tien jaar verder. Wat moet er dan zeker veranderd zijn?
"Alle verpakkingen moeten dan uniform – want: inwisselbaar – zijn. Maar ook herbruikbaar, met statiegeld. Multilayers, zoals in chipzakjes en tetra, moeten verboden zijn. En ik zie graag een volledig emballagesysteem, waarin alles hervulbaar is. Een mooi voorbeeld: de proef van Albert Heijn die nu in de XL-vestigingen in Rotterdam, Amsterdam en Leidschendam loopt. Aan een wandbrede ‘bulktap’ kun je je eigen voorraadpotten vullen, bijvoorbeeld met rijst en noten. De komende tijd volgen nog vijftig vestigingen."

Ben je hoopvol?
"Gelukkig groeit het besef dat we verstikken in al die troep. Maar we moeten onszelf niet wijsmaken dat recycling ons uit deze ellende gaat redden. Er is meer nodig, terwijl we heel weinig tijd hebben. Preventie is de sleutel. Laten we de oplossingen nou eens omarmen in plaats van tegenwerken."

Meer Open Interviews lezen? Schrijf je in voor de Open Over Afval updates!

Reageren of zelf je verhaal doen? Mail naar info@openoverafval.nu